Joan Derk van der Capellen: alle mensen zijn onderling gelijk
Sjaak Onderdelinden
Het einde van de slavernij kwam in 1863 niet uit de lucht vallen. Daar was heel wat strijd aan vooraf gegaan. Een vroege principiële pleitbezorger tegen de slavernij was Zwollenaar Joan Derk van der Capellen, die in 1784 overleed. Zijn activiteit lag dus een eeuw vóór de uiteindelijke bevrijding van de tot slaaf gemaakten.
Nu heeft Van der Capellen veel faam te danken aan zijn bemoeienis met de Patriotten, de democratische tegenpool van de Orangisten. Maar dat democratische wensdenken (waar toch pas na 1848 wat van terecht kwam) had in de achttiende eeuw zijn wortels in de Verlichting, of in het Duits de Aufklärung. De beroemdste denker was Immanuel Kant, die in 1784 (nota bene het sterfjaar van Van der Capellen) die denkrichting nog maar eens samenvatte in een artikel, dat waarschijnlijk een van zijn gemakkelijkst te begrijpen stukken is: “Beantwoording van de vraag: wat is Verlichting?”. Hij kon dat in twee woorden samenvatten: ‘Sapere aude!’. Maar ja, dat is Latijn, dus hij leverde er de vertaling bij: ‘Mens, durf je verstand te gebruiken’. Een noodzakelijke oproep, want we zitten in de achttiende eeuw nog volop in het absolutisme, de absolute almacht van de adel, hiërarchische standenmaatschappij, feodalisme en lijfeigendom, door die adel gelegitimeerd met een slimme theologische truc, het Gottesgnadentum, het idee dat men die absolute macht rechtstreeks van het Opperwezen gekregen had. Een restant daarvan is tot op de dag van vandaag dat de Koning van Nederland dat is “bij de gratie Gods”, waaraan je dus ziet hoe taai dat absolutisme is en hoe moeilijk dat Verlichtingsdenken voeten aan de grond kreeg.
Portret Joan Derk van der Capellen tot den Pol
Bronnen
M. de Jong Hzn, Joan Derk van der Capellen. Staatkundig levensbeeld uit de wordingstijd van de moderne demokratie in Nederland (Groningen 1921) 272-283.
Immanuel Kant, ‘Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?’ in: Otto F.Best en Hans-Jürgen Schmitt, Die deutsche Literatur in Text und Darstellung Band 5: Aufklärung und Rokoko, ed.Otto F.Best, (Stuttgart 1976) 42.