Een Nederlandse Schot in Suriname: John Gabriel Stedman (1744-1797)

Sjaak Onderdelinden

In de achttiende eeuw bestond het Nederlandse leger voor een deel uit huurlingen. Beroemd was de Schotse Brigade, die aanvankelijk in talrijke garnizoenssteden van de Lage Landen gelegerd was, maar in het laatste kwart van de eeuw ook ingezet werd om in de koloniën een einde te maken aan opstanden van tot slaaf gemaakten.

Dat deden die Schotten graag, want het leven in al die Hollandse garnizoenssteden was meestal saai, zodat er voortdurend problemen waren: drank en vrouwen. Een van hun officieren, John Gabriel Stedman, schreef niet alleen alles op in zijn dagboek, hij mocht er ook graag bij tekenen, zodat hij later in Suriname de ambitie ontwikkelde een groot Suriname-boek in woord en beeld te maken. Dat werd zijn levenswerk, maar daarvoor had hij veel leergeld betaald. In zijn jeugdige garnizoenstijd had hij een flinke reputatie opgebouwd als drinkebroer en rokkenjager, een gewaagde combinatie die niet zelden tot stevige kloppartijen leidde. Gelegerd in Deventer maakte hij daarmee grote indruk op ene Hillegonda van Calker, van alle meiden in garnizoensstadjes de populairste. Alleen kon ze bij lange na niet tippen aan de Surinaamse Joanna, een tot slaaf gemaakte vrouw met wie hij een intensieve, hoewel niet exclusieve, relatie onderhield. Een zogeheten ‘Surinaams huwelijk’, waaruit een zoontje voortkwam. Joanna was Stedmans grote liefde, zoals ook zijn latere echtgenote, Adriana Wierts uit Vollenhove, die hij na de Surinaamse expeditie leerde kennen, tot haar niet geringe frustratie moest ervaren.